Een hork met een bord voor zijn kop
Een van de meest desillusionerende dingen die je kunt meemaken is gedumpt worden door een “vriend” waarmee je lange tijd veel lief en leed hebt gedeeld. Vooral als je hem net hebt hebt geholpen met van alles en nog wat waarvoor hij hulp nodig had. Je hebt hem jarenlang geld, middelen, ondersteuning, tijd, vaardigheden en vriendschap gegeven, en ineens vertelt hij je dat jij geen vriend van hem bent. Na alle goede bedoelingen die je had, de hulp die je hebt geboden, de dingen die je samen hebt meegemaakt en de vriendschap die je hebt geïnvesteerd, wordt je ineens bij de vuilnisbak gezet. Je doet duizend dingen goed, maar deze “vriend” zet je, als hij vindt dat je iets verkeerd hebt gedaan, gewoon de deur uit. Hij is iemand die hard straft, omdat hij vindt dat hij daartoe gerechtigd is. Deze vriend kent geen credits. Hoe goed je ook je best voor hem doet, voor hem is het nooit goed genoeg. Hij heeft zich het recht aangemeten iedereen en alles om hem heen te veroordelen, waarbij hij rechter, jury en beul tegelijk is.
Het kan erger. Deze vriend kan zich ineens tegen je keren omdat hij een slechte bui heeft. Hij kan je dan schofferen, je in een hoek drijven en je kleineren, en de dag erna met droge ogen vertellen dat hij echt niet weet wat hij verkeerd heeft gedaan. Dit kan gebeuren terwijl je hem net helpt met iets, eenvoudigweg omdat je zelf integer bent en je geen beloftes breekt. En als je er dan iets van zegt, omdat je niet slecht behandeld wilt worden, dan ben jij ineens geen vriend meer. Het is een hele harde klap in je gezicht die je dan krijgt. En die vriend, die weet zich van de duivel geen kwaad. Het lijkt er op, omdat hij niet doorheeft wat hij doet (of dat in ieder geval zegt), dat deze vriend verstoken is van zelfreflectie en leeft in een illusie waarin hij zelf nooit iets verkeerd doet.
Je kunt je, omdat je toch wilt begrijpen hoe zoiets werkt, afvragen hoe het toch komt dat iemand een blind oog heeft voor hem eigen gedrag en niet lijkt te zien hoe lelijk hij tegen je doet. Hij kan anderen om hun gedrag veroordelen en afwijzen, waarna hij zich omdraait en anderen als een hond behandeld. Je kunt dan concluderen dat het gewoon zo is, en dat deze vriend er niets aan kan doen en dat je gewoon maar moet doorbijten als je hem niet in de steek wilt laten. Maar hoe lang moet je daarin meegaan? Wat moet je doen met een vriend die zich zo kan misdragen, waarvan je dat al zo vaak hebt gezien, die zich nog vaker heeft afgevraagd waarom iedereen bij hem wegloopt en die maar niet begrijpt waarom? Als zijn eigen familie heeft met hem gebroken omdat hij iedereen misbruikt, wat moet je dan nog doen?
Er zit niets anders op. Niemand heeft er behoefte aan om als vuil behandeld en gekwetst te worden, zeker niet door iemand die heel dichtbij staat. Nabijheid maakt namelijk kwetsbaar, en zodra iemand die kwetsbaarheid misbruikt, is de vriendschap voorbij. Hoe dichter je bij zo’n iemand staat, hoe hoger het risico is om een veeg uit de pan te krijgen. En dat is weer een geijkt recept om ook die mensen om je heen te verliezen. Een vriend mag je niet uitschelden, afkraken en misbruiken. Een vriend hoort je te respecteren (en andersom). Als hij daartoe niet in staat blijkt, dan houdt hij uiteindelijk geen vrienden meer over, hoe zeer die ook van hem hebben gehouden. Vriendschap vereist betrouwbaarheid, veiligheid en wederkerigheid. Als dat niet wordt geboden, dan heeft een vriendschap geen enkele zin of meerwaarde.
Zelfreflectie is een lifesaver. Het stelt je in staat empathie te hebben voor de mensen om je heen en het geeft je inzicht in hoe jouw handelen anderen beïnvloedt; én hoe jouw gedragingen en dat wat je zegt anderen in het hart kunnen raken. Als die zelfreflectie afwezig is, dan ben je eigenlijk sociaal verloren. Het is psychopathisch en het is een defect dat – als ik de literatuur moet geloven – kan worden toegeschreven aan een afwijking in de prefrontale kwab van het brein. Iemand die hiermee is gezegend, kan niet overzien dat hij met zijn gedrag grote schade kan veroorzaken; tenminste, niet als zij zelf de actor is. Andersom, als hij zelf ook maar denkt onheus bejegend te worden, ziet hij dat wel. Sterker nog, hij kan uiterst veroordelend en afwijzend zijn tegen de mensen om hem heen en ze vervolgens voor het leven afschrijven, maar zelf geen enkele feedback dulden. Ondertussen trekt hij een spoor van vernieling in zijn omgeving en heeft hij daar geen flauwe notie van. Er is één ding dat je met zo’n vriend zeker weet, en dat is dat je een keer wordt afgeschoten en weggegooid. Zeker als je het hem al zo vaak hebt zien doen met anderen. De enige mogelijke conclusie is dat deze vriend je heeft misbruikt voor zijn eigen gewin en dat hij je een grote schop onder je kont geeft als dankjewel voor de geleverde diensten.
Het leven is niet eerlijk. Je kunt een vriend hebben die geen respect voor jou of voor wie dan ook heeft. Het kan inderdaad een fysiek defect zijn, maar wellicht ligt er ook een gebrek aan zelfrespect aan ten grondslag; een eigenschap die iemand een attitude van “mij boeit het allemaal niet” geeft. In het geval dat ik hier beschrijf, gaat het gepaard met een desinteresse in zijn eigen overleven en in dat van anderen, inclusief zijn eigen kinderen. En iemand die denkt dat zijn leven niets waard is, kan zich niet druk maken om het leven van een ander (of zelfs andermans sterven). Zo’n iemand is niet in staat tot vriendschap of liefde. Een gebrek aan zelfrespect één van de meest destructieve kenmerken van iemands karakter.
Wat moet je doen met zo’n vriend? Wat doe je met iemand die je al zo vaak anderen hebt zien afdanken; zowel vrienden als familie? Wat moet je met iemand die schijnbaar geen enkele waarde hecht aan vriendschap? Ik moet me ernstig afvragen waarom ik deze vriend eigenlijk heb en wat ik voor deze vriend eigenlijk ooit waard geweest ben. Ik moet me afvragen waarom ik een vriend van hem wil zijn, want deze vriend zal nooit vriendschap teruggeven. Ik moet me afvragen of deze vriend niet een verkwisting van tijd is geweest. Zou ik niets meer moeten verwachten, om niet elke keer weer teleurgesteld te worden. Ik kan ervan uit kunnen gaan dat deze vriend er zelf nooit een traan om zal laten. Dat heb ik al vaker zien gebeuren. En deze vriend is nog nooit op een sociaal doodvonnis teruggekomen. Het paradoxale aan deze vriend is, dat hij zich beklaagt over de mensen hem hebben laten vallen en dat hij geen aansluiting kreeg in zijn gemeenschap, maar het is deze vriend zelf die ik al heel lang anderen zie veroordelen, afschrijven en weggooien. Deze vriend graaft zijn eigen sociale graf en hij heeft dat niet in de gaten.
Deze vriend is feitelijk zwak van karakter. Ik denk dat deze vriend vooral zichzelf haat en daarom geen echte vriendschap (of liefde) voelt. Want iemand die zichzelf haat, haat anderen nog meer en dat is iets wat iedereen kan zien. Zo’n vriend zal je nooit de vriendschap of liefde die je hem hebt gegeven terug kunnen geven.
Dus wat moet ik doen? Ik weet dat ik in mijn leven nog nooit iemand heb laten vallen, zelfs niet als ze me langdurig hebben gekrenkt. Ik vergeef en vergeet en ik gooi geen mensen weg, hoe gek, asociaal of onberekenbaar ze ook zijn. Dat zit eenmaal niet in mijn aard. Maar ik kan niet meer over alle chicanes heen stappen en doorbijten, tegen beter weten in, in de wetenschap dat de vriendschap niet wederzijds is en dat je voor hem eigenlijk niets waard bent.
Ik vraag me wel eens af waar hij gaat eindigen. Als ik het moet afmeten aan zijn sociale succes tot nu toe, dan eindigt deze vriend alleen, gedeprimeerd en eenzaam. Ik maak me wel eens zorgen over hem , maar ik weet ook dat dit futiel is. Eigenlijk is het heel erg simpel: hij kan niet gelukkig zijn en lijkt dat ook niet te willen. hij leeft voor de animositeit, de confrontaties, de haat en de strijd met de wereld. Hij is een eeuwig slachtoffer met een missie, en in die missie heeft hij geen plaats voor vrienden.
