Ik moet het even wat warrige gedachten kwijt: ik geloof dat die gasten van DENK dezelfde suffe strategie aan het volgen zijn als die andere halfbakken politici die klagen over de betrouwbaarheid van de pers, het politieke establishment en die nare gevestigde orde. Trump deed het, Wilders doet het ook en DENK steekt iedereen naar de kroon door zich zelfs van Internet-trollen te bedienen. DENK is daarmee ook een populistische partij (geworden), zij het een aan de wat linksere kant.
De populist bedient zich van nep-nieuws en alternatieve feiten. Deze fenomenen zijn voor mij redelijk nieuw. Ik kan me niet voor de geest halen ooit zo veel door de gevestigde politici en via voorheen betrouwbare kanalen met onzin lastig te zijn gevallen. Ik dacht altijd dat dit was voorbehouden aan de Telegraaf, wat niet echt een krant is en die dus alles kan publiceren wat ze wil. De Telegraaf is heel mijn leven al het equivalent van nep geweest. Het was een met de Duitse bezetter collaborerende “krant” en had dientengevolge een verschijningsverbod van 20 jaar na de oorlog. Deze pulpkrant was hartstikke “fout” en daarom altijd redelijk onschadelijk voor de doorsnee kameraad; ondanks het feit dat het altijd de grootste oplage van Nederland had.
Populisme en het aanpalende nep-nieuws zijn dus niet nieuw maar krijgen om de een of andere reden wel (weer) meer tractie in de wereld. Eerder heb ik hier al ergens geargumenteerd dat deze beweging dezelfde is als die van het late interbellum, een periode die Europa-breed politiek zo chaotisch was, dat de fascisten er weinig voor hoefden te doen om vaste voet aan de grond te krijgen. Het Weimar Duitsland is wat dat betreft exemplarisch: de verdeeldheid op links was daar van een dusdanige fragmentatie-orde dat de verschillende socialistische, anarchistische en communistische facties elkaar de tent uit vochten, totdat de nationaalsocialisten de macht kregen. Ingekort gesteld: een gefragmenteerd politiek landschap kan leiden tot onbestuurbaarheid, populisme, xenofobie, eenkennigheid, intern protectionisme en uiteindelijk tot een soort “eigen volk eerst” onfrisheid. Daarbij zij aangetekend dat de nationaalsocialistische en fascistische succesen in het verleden gelukkig geen garanties bieden voor de toekomst.
Het zal allemaal wel, maar waar komt die beweging vandaan? We horen nu veel geklaag over het populisme, maar als het brede volk niet beter weet dan met het hoofd in de eigen aars te blijven zitten, wat dan? Een beperkte politiek actieve bovenlaag krijgt daarin geen beweging. De constatering zou moeten zijn dat er met het volk zelf iets aan de hand is. Namelijk: het is onvoldoende onderlegd, te vatbaar voor aperte onzin en in intellectuele zin verschrikkelijk lui. We hebben, als partijen zoals de PVV populair worden, gewoon een te laag niveau om serieus aan politiek te doen. En dat heeft weer consequenties voor de goede werking van de democratie, want voor een effectieve “cratein” heb je een onderlegd “demos” nodig. Juist dat hebben we kennelijk niet. Op zich is dat best een prestatie voor een land waar het opleidingsniveau van de bevolking over de gehele linie stijgt en tegelijkertijd het volk dommer lijkt te worden. Ik zou graag weten wat daarvan het onderliggende mechanisme is.
Bruikbare pointers zijn te lezen op Scientias: “Wie zich buitengesloten voelt, gelooft nep-nieuws sneller…” of het Amerikaanse origineel bij de Princeton University: “Social exclusion leads to conspiratorial thinking…”
