Tijdens een boeken inkoop-spree in het Duitse Karlsruhe – waar ik fors aan het inslaan was voor mijn Duitse leeskietel – kwam ik het boek “Hitlers Edeljude. Das Leben des Armenarztes Eduard Bloch” (2008) van Brigitte Hamann tegen. Ik had al eerder iets van haar hand gelezen, en dat was me buitengewoon goed bevallen. Het duurde na mijn Heimkehr dus niet lang voordat ik alle andere zaken die op mijn leestafel lagen terzijde schoof om prioriteit aan dit werk te geven.
Het loont zich, moet ik zeggen. Hamann bevestigt met dit boek de reputatie die zij bij mij heeft – die van een buitengewoon kundig historicus en begaafd schrijver. Niet alleen is de kennis van- en belezenheid over de Europese geschiedenis van de pagina’s af te scheppen. Ook is de gebezigde taal – waarschijnlijk een geschreven hoog-Oostenrijks – zeer aangenaam om te lezen. Ik ben geen specialist in het Duits, maar ik herken wel een mooilopende tekst met een af en toe tegen een onduits vocabulaire aanleunend woordgebruik.
Kortom, het is een geweldig boek en ik kan het iedereen die de taal machtig is aanraden. Beheers je geen Duits en moet je het met een vertaling doen, dan is dat wel op eigen risico. Ik heb die kat in de zak al eens gekocht met een vertaling van Jürgen Neffe’s “Einstein”, een boek dat ik niet snel genoeg kon weggooien om het te vervangen door een onvertaald exemplaar.
Althans, weggooien… Ik heb het aan mijn in Duitsland wonende schoonmoeder gegeven. Dat was emotioneel afdoende, zal ik maar zeggen.
Dit boek gaat dus over Eduard Bloch. Hij was onder andere de huisarts van Klara Hitler en haar zoon Adolf, toen zij aan het begin van de vorige eeuw woonachtig waren in het Oostenrijkse Linz. De zorg die Bloch aan Hitlers moeder gaf rond Hitlers 17e jaar – de vrouw werd door haar laatpuberende zoon verafgood – leverde Bloch op latere leeftijd de hem door Hitler zelf verstrekte titel “Edeljude” op. De kwalificatie ging vergezeld van de uitspraak dat “als alle Joden zo zouden zijn als dr. Bloch, dan zou er helemaal geen anti-semitisme bestaan.…”
Het zal je maar gezegd worden, denk ik dan. Maar Bloch heeft in ieder geval wel de vervolging overleefd.…
De link met Hitler is interessant en waarschijnlijk de reden waarom deze man door Hamann is uitgelicht in een boek. Ik vond andere dingen echter veel boeiender. Zo is daar bijvoorbeeld een pers-recensie over een optreden van Rudolf Steiner in 1913 in Linz, geschreven voor een Linzer krant, die ’s mans antroposofische lezing maar een beetje kinderachtig vond. (Dat weerhield Blochs dochter er overigens niet van om voor de charmes van Steiner te vallen.) Daarnaast is de beschrijving van de politieke chaos in de Donau Monarchie tussen 1900 en 1936 uitermate boeiend. Ik heb nog wel eens gedacht dat de tijden nu gewelddadig en explosief zijn, maar vergeleken met toentertijd is wat we nu zien op de wereld kinderspel – althans, zo voelt het aan. Dat zeer tumultueuze tijdsgewricht wordt door Hamann in alle drie de boeken die ik van haar heb gelezen zo treffend en helder beschreven, dat ik dat nog niet geëvenaard heb gezien. Ik vind haar dat zelfs beter doen dan Sebastian Haffner, van wie ik overigens in het geheel niet vies ben.
Maar ook: de wijze waarop de grote namen uit de geschiedenis mensen worden is om af en toe kippenvel van te krijgen. Zelfs een man als Hitler krijgt iets menselijks. De wereld van toen komt daardoor letterlijk dichter bij je te staan; je kunt de kruitdampen met Hamann bijna ruiken. Ik weet overigens zeer wel dat niet iedereen daarop zit te wachten, omdat er een nogal heftige storm opstak na de publicatie van de op Traudl Junge’s boek “Bis zur letzten Stunde – Hitlers Sekretärin erzählt ihr Leben” (2002) gebaseerde film “Der Untergang” – met Bruno Ganz in de hoofdrol als Hitler. Hij zet daar een van de grootste prestaties van zijn carrière neer, voor zover ik dat kan beoordelen. De kritiek echter ging vooral over het menselijke gezicht dat Hitler van Ganz kreeg. Ik moet zeggen dat de zin daarvan me ontgaat. Hitler was toch ook een mens?
Nog een laatste opmerking: elke keer als ik iets lees over die roerige tijd vanaf 1900, dan loop ik tegen dezelfde “oh ja…” aan. Het is een populair misverstand dat Duitsland twee wereldoorlogen begonnen is. Dat klopt niet met de werkelijkheid. De eerste is namelijk door Oostenrijk-Hongarije begonnen als antwoord op de welgeslaagde moordaanslag (1914) op de Habsburgse kroonprins Franz Ferdinand in Sarajevo. Ere wie ere toekomt.….
