Het is op een gegeven moment niet leuk meer als de machthebbers van een twijfelachtige staat de wereld keihard voorliegen over hun intenties en daarbij nog levensgevaarlijk gedrag gaan vertonen ook. Momenteel hebben we twee van die gevalletjes, die afzonderlijk al genoeg hefkracht hebben om een groot deel van het Eurazische continent te destabiliseren. En als ze samen optrekken worden ze nog een tandje heftiger. Dat is precies wat Erdogan en Poetin, de despoten van resp. Turkije en Rusland, nu aan het doen zijn.
Er was een hele tijd sprake van sterke animositeit tussen de twee nieuwe imperialisten, vanwege hun rollen en partijkeuze rond Syrië. Echter, als je het mij vraagt, dan is dat vooral valse windowdressing geweest en daarin zijn ze ver gegaan. Er is in het Syrische conflict door de Turken een Russische straaljager uit de lucht geschoten en er zijn andere incidenten van dezelfde aard voorgekomen. In de internationale media werd daar vervolgens flink over heen en weer gescholden door de twee partijen en de diplomatieke verhoudingen tussen de twee zijn ook flink bekoeld geweest. Het zag er even erg echt uit, maar toch; als je het mij vraagt was het allemaal vooropgezet toneel en is daar het leven van een nietsvermoedende Russische piloot voor opgeofferd. Ik speculeer er even op los, maar waarschijnlijk werd de vlieger op pad gestuurd in een schrootrijpe kist en met de vage opdracht om ergens in het Turks-Syrische grensgebied te patrouilleren. De Turken die hem daarna volgens plan moesten neerschieten, zaten er misschien al klaar voor, nog voordat de arme man de basis verliet. Een telefoontje van Poetin naar Erdogan tekende toen zijn doodsvonnis. Het is ondanks de rookgordijnen moeilijk te missen dat Rusland en Turkije samen willen optrekken in hun conflicten met de rest van de wereld. Hun tactieken lijken daarvoor teveel op elkaar. Nu beginnen ze elkaar ook openlijk ongemakkelijk dicht te naderen, iets wat volgens mij heel onwenselijk is. Individueel zijn Rusland en Turkije al niet te verteren, maar gezamenlijk kunnen ze alleen maar gevaarlijker zijn.
Erdogan heeft goed naar Tsaar Poetin gekeken en volgt zichtbaar dezelfde tactieken als zijn grote voorbeeld, om zo zijn positie als nieuwe Sultan van het Ottomaanse rijk te vestigen. De oppositie en de pers in beide landen kunnen daar levendig over meepraten. Ze zijn hun leven letterlijk niet meer zeker. En zoals een in een effectieve autocratie gebruikelijk is worden er binnenslands nog veel meer trekkers op scherp gezet. De zogenaamde staatsgreep in Turkije, inclusief haar gevolgen, is typisch zo’n trekker. Deze is direct afgeleid van Poetins machtsmanoeuvre toen hij Jeltsin wilde opvolgen als president: de zogenaamde Tsjetsjeense terroristen die Moskouse flatgebouwen opbliezen. De aanslagen waren nep en ze werden nawijsbaar uitgevoerd door Poetins eigen geheime dienst. De onrust die werd opgeroepen door het ongerichte geweld hielp Poetin echter wel voor altijd in het Kremlinse zadel. De zuiveringen die Erdogan nu uitvoert als antwoord op de staatsgreep zijn in dat opzicht bijna schaamteloze plagiaat te noemen.
Even tussendoor: zowel Poetin als Erdogan hebben veel geleerd van hun ideële voorganger Adolf Hitler met zijn uiterst opportune Reichstagbrand in 1933, waarmee de uitschakeling van de Weimar-democratie werd gelegitimeerd. Op zijn beurt zag Hitler Joseph Stalin weer als grote voorbeeld. En zo kijken ze allemaal naar elkaar; eventueel over grote tijdspannen heen.
Poetin heeft een nieuw conflict – een casus belli – nodig om zijn orde te hervestigen en om de gaten die er in zijn gevallen weer dicht te krijgen. Zijn macht brokkelt intern waarschijnlijk langzaam af. De kleptocraten worden wellicht niet meer zo goed bediend als vroeger en het is waarschijnlijk vooral de Russische middenklasse die de grootste klappen krijgt van de economische sancties. Daardoor neemt zijn draagvlak met gezwinde spoed af, wat meer geweld en zwaardere repressie als enige opties om aan de macht te blijven overlaat. Gelukkig voor Poetin is er dat beproefde recept. Er kan zich een internationaal incident voordoen, waarvoor het “noodzakelijk” is dat Poetin als opperste bevelhebber aanblijft. Zijn provocaties in de richting van (nu) de Oekraïne (en op niet al te lange termijn de Baltische staten) zijn daar specifiek voor bedoeld. En wat daar dus niet leuk meer aan is, zoals ik hierboven al stelde, is het feit dat iedereen het in de gaten heeft, maar dat Poetin het zonder blikken of blozen ontkent en dan gewoon doet. Hetzelfde geldt voor Erdogan, die met droge ogen en een suf verhaal de Turkse democratie om zeep aan het helpen is.
Er komen niet ongevaarlijke tijden aan en het is te hopen dat een en ander rond de Levant geconcentreerd kan blijven. Het is daarbij zaak dat zowel de Oekraïne als de NATO én Europa hun cool weten te behouden. En aangezien de unie niet eens volledig bestaat uit coherente eenheidsstaten en er niets is dat ook maar lijkt op een consistent Europees buitenlandbeleid, vraag ik me toch af hoe goed dat allemaal zal gaan.
