Apen & Mensen: Theory of Mind

De mens heeft het vermogen om een inschatting te maken van wat een andere mens denkt, welke mogelijke acties daaruit kunnen voortvloeien en hoe daarop te anticiperen. Deze vaardigheid wordt aangeduid als: “Theory of Mind”. Tot heel recent werd aangenomen dat alleen mensen dit kunstje beheersten en dat het ons onderscheidde van de dieren. Deze aanname lijkt met zekerheid ontkracht te zijn.

Het zat al een beetje in de pijplijn, maar het wordt steeds duidelijker dat ook andere primaten deze Theory of Mind bezitten. Een internationaal onderzoeksteam van de Kyoto Universiteit in Japan, het Max Planck instituut voor evolutionaire antropologie in Duitsland en de Universiteit van St. Andrews in Schotland hebben dat met een experiment aangetoond. Het is een aanrader om dit te lezen, want het zet het doorsnee-beeld van de mens als apotheose van de evolutie aardig op zijn kop. Dat beeld van “meest geavanceerde organisme van de evolutie” rust op het idee dat alleen mensen emoties kennen, dat alleen mensen abstract kunnen denken en dat alleen mensen zich kunnen verplaatsen in een ander en daarnaar kunnen/willen handelen.

Een opmerking tussendoor: volgens paleontoloog Stephen Jay Gould (1941 – 2002) is een winterpeen evolutionair net zo geavanceerd als een mens.

Voor dit onderzoek zijn primaten gebruikt waaraan wij redelijk dicht verwant zijn: 29 chimpanzees, 14 bonobos* en 4 orang oetans. Vooral die laatste soort vervult vrijwel iedereen met een gevoel van herkenning, omdat hun gedrag zo op dat van onszelf lijkt. En dat heeft een voordeel, want het maakt de bittere pil van onze verdwenen ego-exclusiviteit wellicht beter te pruimen. Vooral christenen denken graag dat ze iets bijzonders zijn, omdat de mens – geschapen in het evenbeeld van god – nu eenmaal geen aap is.

Ik was er zelf al lang uit: we zijn niet de enige soort met abstractie (of emotie) onder het schedeldak.** Ik kon me namelijk al niet voorstellen dat er in de evolutie – toch een soort glijdende schaal – alleen bij mensen zoiets zou ontstaan. Het oog waarmee wij al zeker een miljoen jaar naar buiten kijken is een leuke indicator; dat is onafhankelijk van elkaar al zeker drie keer ontstaan in drie verschillende evolutielijnen. Het is ook vaak misgegaan trouwens.

Wat leren wij hiervan? Misschien iets van nederigheid, wat een goed begin is van een nieuwe en betere manier om tegen de biologische wereld aan te kijken; eentje die geen spoor van vernieling op deze planeet achterlaat.

Wie nog een beetje bijgespijkerd moet worden over de werking van evolutie – wat absoluut geen theorie is – kan zich hieronder uitleven. Het filmpje ontslaat iedereen van het waanzinnige idee dat er een reden of doel achter het leven zit.

*) Een primaat met dezelfde soort seksdrift als de mens.…

**) Abstract denken lijkt op heel geavanceerd voelen. Dat geeft lucht aan het idee dat ook andere soorten buiten Homo Sapiens emoties hebben…